1- آیا مهندس معمار می تواند از اجزایی چون شیشه درجایی از منزل استفاده نماید که بخاطر طرح او ، در بعضی از اوقات شبانه روز قسمتهای داخلی منزل، قابل رویت و موجب مزاحمت یا معذب بودن ساکنین یا به گناه افتادن همسایگان شود؟

مقام معظم رهبری: از منظر سبک زندگی اسلامی، خانه محلّ آرامش اعضای خانواده و حریم خصوصی افراد آن است و نوعی حجاب برای عفاف خانواده است. لذا تمام اصولی که یک فرد برای حفظ عفّت خود مراعات می کند در ساختمان هم باید مراعات شود. پس خانه باید جوری طرّاحی شود که اعضای آن در آرامش بوده و از گزند نگاه نامحرمان در امان باشند. کلّ حریم داخلی خانه باید از نگاه بیگانگان در امان باشد، و اتاق خواب والدین باید از نگاه فرزندان در امان باشد، و هنگام وجود میهمان نامحرم در خانه، زنان خانه و حتّی مردان خانه باید بدون دیده شدن توسّط میهمان بتوانند در خانه رفت و آمد کنند. لذا در معماری قدیم کشورمان ـ که تا حدودی مبتنی بر تعالیم اسلام بوده ـ به اصطلاح اندرونی و بیرونی برمی خوریم. اندرونی قسمتی از خانه است که میهمان نامحرم، نسبت به آن دید ندارد؛ لذا افراد خانه بدون آنکه دیده شوند می توانند با حضور میهمان هم زندگی طبیعی خود را داشته باشند. نه مثل معماری امروزی که تا میهمان هست صاحبخانه ـ بخصوص خانمها ـ آسایش ندارند.

 

2- حکم استفاده از مصالح و نمادهای نماکاری که در غرب برای شناسایی بناهایی با استفاده های غیر اخلاقی استفاده می شود چیست؟

مقام معظم رهبری : منظورتان را دقیق بیان نفرموده اید. اگر مرادتان نمادهایی است که خلاف عفّت و خلاف شئون اسلامی و یا بیانگر فرهنگ کفر است، روشن است که جایز نیست. برای مثال، جایز نیست یک مسلمان، نمای ساختمانش را با عناصر نماینگر فرهنگ زرتشتی تزئین کند. به طور کلّی، تشبّه به کفّار و فسّاق، شرعاً مشکل دارد.

رسول خدا(ص) فرمودند: « مَنْ‏ تَشَبَّهَ‏ بِقَوْمٍ عُدَّ مِنْهُمْ. ــ هر کس خود را شبیه قومی کند، از آن قوم شمرده می شود.»

این حدیث، عیناً از علی(ع) نیز نقل شده است.

رسول خدا(ص) فرمودند: « لیس منّا من‏ تشبّه‏ بغیرنا. ـــ از ما نیست کسی که خودش را شبیه به غیر ما بکند.»

امیرمؤمنان(ع) فرمودند: « أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَى نَبِیٍّ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ قُلْ لِقَوْمِکَ لَا تَلْبَسُوا لِبَاسَ أَعْدَائِی وَ لَا تَرْکَبُوا مَرَاکِبَ أَعْدَائِی وَ لَا تَطْعَمُوا مَطَاعِمَ أَعْدَائِی وَ لَا تَدْخُلُوا مَدَاخِلَ أَعْدَائِی فَتَکُونُوا أَعْدَائِی کَمَا هُمْ أَعْدَائِی‏ ـــــ خداوند متعال وحى کرد به پیغمبرى از پیغمبران خود که به قوم خود بگو که لباس دشمنان مرا نپوشند و طعام دشمنان مرا نخورند و رفتار دشمنان من را انجام ندهند که ایشان دشمن من خواهند بود هم چنان که آنها دشمن من هستند.»

امام صادق(ع) فرمود: امیرالمومنین(ع) می فرمود: « لَا تَزَالُ هَذِهِ الْأُمَّةُ بِخَیْرٍ مَا لَمْ یَلْبَسُوا لِبَاسَ‏ الْعَجَمِ‏ وَ یَطْعَمُوا أَطْعِمَةَ الْعَجَمِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ ضَرَبَهُمُ اللَّهُ بِالذُّلِّ. ــــــ این امّت (مسلمانها) تا زمانی که لباس عجم را نپوشند و خوراک های عجم را نخورند، پیوسته در خیر هستند و هر گاه چنین کنند، خداوند برای آنها ذلّت را مقرّر خواهد کرد.»

لباس و غذا از باب نمونه ذکر شده اند، و حکم این احادیث، کلّی است؛ یعنی هر گونه تشبّه به کفّار و فسّاق، جایز نیست. بر این اساس، لباس امروزی مردم ما هم لباس غیر اسلامی است. پدران ما تا قبل از رژیم قاجار، لباسهای دراز می پوشیدند. از دوران قاجار، کم کم لباسها کوتاهتر شدند تا رسید به این وضع فعلی که ملاحظه می فرمایید. در معماری نیز همین اتّفاق افتاده است. مثلاً در معماری قدیم ما، اغلب حیاط در وسط خانه است و اتاقها اطراف حیاط هستند تا کسی به حیاط، همسایه دید نداشته باشد. معمولاً پنجره ها هم به بیرون خانه باز نمی شد. متأسفانه سبک زندگی امروز ما، از سر تا پا، غیر اسلامی است. در جنس لباس و شکل لباس و جنس مصالح ساختمانی و شکل آن و دیگر امور ما نیز فرهنگ کفر حاکم شده است.  لذا رهبر معظّم مدّتی است تأکید ویژه دارند بر رواج سبک زندگی اسلامی.

 

3- آیا طراحی و ساخت خانه و آپارتمانی که صدای محارم از آن به بیرون یا به خانه همسایه منتقل شود مباح است؟

مقام معظم رهبری: نه تنها مباح نیست بلکه خلاف عفّت بوده و مشکل شرعی دارد. هم از حیث مسائل محرم و نامحرم، هم از حیث حرمت استراق سمع.

 

4- آیا حتما اتاق والدین باید ازاتاق فرزندان جدا باشد؟

مقام معظم رهبری: طبق آموزه های قرآنی و روایی، بلی باید جدا باشد. در باز مانده ی خانه ی اهل بیت(ع) ـ که وهّابی ها خراب نمودند ـ نیز دیده می شود که اتاق والدین، از اتاق فرزندان جدا بوده است. در برخی روایات  این مضمون آمده که اگر هنگام همخوابگی والدین، صدای نفس آنها را فرزندشان بشنود، احتمالش زیاد است که آن فرزند، زناکار شود. از آیه 85 نور هم استفاده می شود که فرزندان نابالغ باید اتاق جداگانه داشته باشند و در مواقع خاصّی، هنگام ورود به اتاق والدین، باید حتماً اجازه بگیرند. ترجمه ی آیه چنین است: « اى کسانى که ایمان آورده‏اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‏اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامى که لباسهاى(معمولى) خود را بیرون مى‏آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصى براى شماست؛ امّا بعد از این سه وقت، گناهى بر شما و بر آنان نیست(که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید. این گونه خداوند آیات را براى شما بیان مى‏کند، و خداوند دانا و حکیم است.»

توجّه شود که بعد از نماز عشاء، یعنی اندکی بعد از آنکه سرخی طرف مغرب از بین می رود. یعنی حدوداً یک ساعت بعد از اذان مغرب. در زمان قدیم ـ که تلوزیون نبود ـ مردم اغلب زود می خوابیدند.

 

5- تعبیه پنجره ای که به حیاط همسایه مشرف هست استفاده اش جایز است؟به عنوان نورگیر چه طور؟

مقام معظم رهبری: اگر به خانه ی همسایه دید داشته باشد، شرعاً مشکل دارد؛ حتّی اگر از آن نگاه نشود. چون صرف وجود چنان پنجره ای کافی است تا آسایش همسایه از بین برود. امّا اگر پنجره جوری باشد که همسایه بداند از آنجا کسی نمی تواند نگاه کند، مشکلی ندارد. مثلاً شیشه ی پنجره، غیر شفّاف باشد. در معماری قدیم ایران، معمولاً نور گیرها را در نزدیکی سقف یا در خود سقف می گذاشتند.

 

6- طراحی و ساخت حمام جداگانه وصل به اتاق والدین چه حکمی دارد؟

مقام معظم رهبری: اگر منظور این است که خانه دو حمّام داشته باشد که یکی، عمومی باشد و دیگری اختصاصی والدین و متّصل به اتاق خواب والدین، نه تنها اشکالی ندارد بلکه چه بسا مطلوب باشد. ولی در هر حال باید حمّام طوری باشد که وقتی والدین برای غسل به حمّام می روند، فرزندان چندان متوجّه نشوند.

 

7- آیا طرح اتاق والدین باید رو به قبله باشد؟

مقام معظم رهبری: منظور از رو به قبله بودن چیست؟ به طور کلّی بهتر است مسلمان، رو به قبله بخوابد؛ به نحو که پهلوی راستش به زمین بچسبد و  قسمت جلوی بدنش رو به قبله باشد؛ یعنی به همان نحوی که مرده را در قبر می گذارند. این حالت هم از حیث زیست شناختی بهترین حالت است، هم از حیث عرفانی بهترین حالت است. چون در این حال، انسان با عزرائیل(ع) همسو می شود و به مدد آن بزرگوار می تواند سیر برزخی داشته باشد. بخصوص برای سالکین الی الله، به این حالت خوابیدن، برکات فراوانی دارد.

 

8- آیا اتاق خواب فرزندان ذکور واناث باید جدا باشد؟

مقام معظم رهبری: قطعاً باید جدا باشد، بلکه در صورت امکان، بهتر است تک تک فرزندان اتاق جدا داشته باشند.

 

9- اخیرا در مجتمعهای مسکونی طراحان اقدام به طراحی استخر در طبقات زیرین ساختمان مینمایند .با توجه به استفاده مختلط برخی افراد از این استخرها ، طراحی آن برای مهندس معمار چه حکمی دارد ؟ اگر طراح از سرنوشت خانه بعد از ساخت باخبر نیست آیا این اقدام جایز است؟

مقام معظم رهبری: صرف ساختن استخر در ساختمان، ایرادی ندارد. امّا اگر مهندس به یقین می داند که این استخر، مورد استفاده ی حرام خواهد بود، شرعاً حقّ ندارد آن را بسازد. چون این کار، کمک به ارتکاب حرام است. امّا اگر به یقین نمی داند، مانعی ندارد که بسازد.

 

10- آیا الزاما محل عبادت و خواب در خانه باید جدا باشد؟

مقام معظم رهبری: الزامی نیست، ولی بهتر است که در هر خانه ای محلّ یا محلّهایی برای عبادت تعبیه شود. حتّی اگر کسی در اتاق خواب یا اتاق کارش عبادت می کند، بهتر است قسمتی از آن را برای عبادت اختصاص دهد. در برخی خانه های قدیمی ـ مثل خانه ی حکیم ملاصدرا در کهک قم ـ به وضوح دیده می شود که قسمتی از خانه، مخصوص عبادت بوده است.

 

11- نظر دین در خصوص مکان یابی سرویس های بهداشتی چیست؟ آیا قرارگیری توالت در ابتدای ورودی آپارتمان جایز است؟

مقام معظم رهبری: از نظر اسلام، سرویس بهداشتی خانه باید دور از محلّ خور و خواب بوده و حدّ الامکان در جایی باشد که باد از سمت سرویس بهداشتی به سمت محلّ زندگی نباشد.

در آپارتمانها نیز سرویس بهداشتی تا حدّ امکان باید از محلّ زندگی دور باشد. البته آپارتمان از اساس غیر اسلامی است. 

 

12- استفاده از آشپزخانه اپن در بیوت مسلمین جایز است؟

مقام معظم رهبری: فی نفسه اشکال ندارد؛ ولی اگر اپن بودن آشپزخانه موجب می شود که نگاه نامحرم به زن و دختر خانه بیفتد، لازم است آن را اصلاح کنند. فرهنگ اپن سازی در حیطه ی معماری، در واقع معادل فرهنگ بی حجابی است در حیطه ی پوشش. فرهنگ برهنگی غرب، در تمام شئون زندگی بشر رخنه کرده است چه در لباس چه در معماری چه در ورزش چه در تئاتر و سینما و نقّاشی و عکاسی و ... چه در شعر و داستان و موسیقی و ... چه در تحصیل علم و کار و شغل و ... .

 

13- آیا الزاما مساجد باید دارای مناره باشد؟

مقام معظم رهبری: ساخت مناره هایی که بلندتر از سقف مسجد باشند، شرعاً مکروه است. مناره (محلّ اذان گفتن) باید همسطح خود مسجد یا پایینتر از آن باشد. مناره های امروزی، در واقع مناره نیستند و کارکرد مناره را ندارند. مناره در سابق، جایی بود که مؤذّن در آنجا قرار می گرفت و اذان می گفت. امروزه مناره ها عناصری هستند بدون کاربردهای معقول؛ لذا از مصادیق بارز اسراف هستند. گنبدهای امروزی هم همین حکم را دارند. سابقاً گنبدها کارد صوت رسانی و کارکرد تهویه داشتند، امّا امروزه صرفاً عناصری تزئینی اند. با هزینه ای که صرف  مناره ها و گنبد یک مسجد می شود، می توان مسجدی دیگر ساخت. لذا مناره و گنبد، به هیچ وجه از عناصر معماری اسلامی نیستند، بلکه به اسلام بسته شده اند. از منظر اسلامی، مسجد باید در نهایت سادگی باشد.

 

14- نوشتن وان یکاد و آیات مشابه برای سردرساختمان های چند طبقه چه حکمی دارد؟ خصوصا که افراد زیادی بالاتر از محل نصب آیه در سردر زندگی میکنند.

مقام معظم رهبری: عرفاً این گونه بالاتر از آیات قرار گرفتن را اهانت به قرآن تلقّی نمی کنند، لذا اشکال ندارد. بلکه مطلوب است که بر سر در ساختمان، آیه ی شریف بسم الله الرّحمن الرّحیم نوشته شود.

 

15- احداث و طراحی خانه ها به ضرورت ضوابط حاکم به نوعی است که در موارد زیادی اتاق خواب و یا آشپرخانه دو واحد مستقل از یک نورگیر نورمیگیرند و لذا کاملا بهم اشراف و ارتباط دارند. این نوع طراحی چه حکمی دارد؟

مقام معظم رهبری : اصل در معماری اسلامی این است که افراد یک خانواده، در آرامش اسلامی باشند و دغدغه ی دیده شدن توسّط نامحرم یا شنیده شدن صدایشان توسّط بیگانه را نداشته باشند. لذا در سبک معماری اسلامی باید استقلال خانه لحاظ شود.

 

16- جان پناه –دیوار بالای پشت بام – به نظر شارع مقدس حداقل باید چقدر باشد؟ آیا رفع خطر سقوط از بام کافیست یا باید مانع دید همسایگان به بام همدیگر هم بشود؟

مقام معظم رهبری: پشت بام در حکم محلّ زندگی نیست، لذا لزومی ندارد که از دید دیگران پنهان باشد، لکن در اسلام توصیه شده که اطراف پشت بام دیواری کشیده شود تا مانع از سقوط باشد. خوابیدن در پشت بامی که دیوار ندارد، مکروه است.

 

17- استفاده از مبل و صندلی در مساجد جایز است؟

مقام معظم رهبری: اگر عرفاً وهن مسجد محسوب نشود و محلّ عبادت را هم نگیرد اشکال ندارد. لذا گذاشتن مبل و صندلی و امثال آن، در قسمتهایی از مسجد که برای عبادت است، جایز نیست. به طور کلّی سعی شود مسجد از حالت سنّتی خود خارج نشود.

 

18- آیا مساجد باید دارای وضوخانه باشد؟

مقام معظم رهبری: خیر وجود وضو خانه در مسجد، الزامی نیست.

 

19- حداقل های الزامات مکانی و امکاناتی برای اطلاق عنوان مسجد به آن مکان را از لحاظ شرعی بفرمایید؟

مقام معظم رهبری: اگر زمینى را به قصد قربت(قربة الى الله) به‏ نیت مسجد بودن بسازند و حداقل یک نفر به اذن بانى ‏در آن نماز بخواند، مسجد مى‏شود و باید احکام مسجد نسبت ‏به آن مراعات شود. البته مشهور بین فقها آن‏است که باید صیغه وقف هم بخواند،یعنى بانی بگوید:«وقفتها مسجداً قربة الى الله‏»یعنى این زمین یا ساختمان رابراى رضاى خداوند وقف کردم براى آنکه مسجدباشد. پس اگر زمینی را برای مسجد وقف کنند و صیغه ی وقف بر آن خوانده شود، آن مکان مسجد می شود اگر چه دیوار نداشته باشد.

اگر مسجدى ویران شود، زمین آن از مسجد بودن خارج نمى‏شود و احکام مسجد برآن جارى است، و همچنین اگر تمام روستا یا شهرى‏که مسجد در آن است،خراب شود مکانى که مسجد بوده همچنان عنوان مسجد دارد.

 

20- آیا در مساجد امروز و با توجه به نیازهای جامعه امروزی احداث مساجد بدون پارکینگ، آسانسور، ومهدکودک و فضای نگهداری کودکان و نیز فضای مناسب برای استقرار تشکلهای مذهبی مانند بسیج ، جایز است ؟

مقام معظم رهبری: نه پارکینگ نه مهد کودک نه اتاق فرهنگی و اتاق بسیج، جزء مسجد نیستند ولی ساختن آنها در کنار مسجد و برای رفاه نمازگزاران، مشکلی ندارد. امّا کسی حقّ ندارد از فضای مسجد برای این گونه امور استفاده کند. امّا آسانسور؛ اگر مسجد دو یا چند طبقه است، می توان برای آن آسانسور تعبیه نمود. البته اصل در مسجد آن است که یک طبقه باشد. باید مراقب بود که مسجد تبدیل به تفریحگاه نشود. مسجد محلّ خضوع و خشوع و بندگی است؛ لذا باید مراقب بود روح خشوع و خضوع در آن حفظ شود. حضور کودکان در مسجد، به شرطی جایز است که شئونات مسجد را مراعات کنند. لذا کودکانی که شئون مسجد را مراعات نمی کنند و در مسجد سر و صدا می کنند یا می دوند و بازی می کنند، حضورشان در مسجد، فی نفسه کراهت دارد. امّا اگر موجب آزار اهل مسجد شوند و تمرکز نمازگزاران و مناجات کنندگان را به هم بزنند، آوردن آنها به مسجد، حرام است. کودکانی که هنوز حرمت مسجد را متوجّه نمی شوند اگر عادت به مسجد داشته باشند، اغلب در بزرگسالی نیز حرمت مسجد را مراعات نمی کنند. لذا اینکه برخی می گویند: « کودک را به مسجد می آوریم که در بزرگسالی اهل مسجد شود» از نظر شارع مقدّس، توجیه درستی نیست.

 

21- استفاده از نقوش برجسته ی اماکن مذهبی چون خانه خدا وطواف کنندگان و... در مساجد جایز است؟

مقام معظم رهبری: هر آنچه تمرکز نمازگزاران را به هم می زند وجود در مسجد، نامناسب است.

 

22- آیا می توان از نماکاری ها وسبک های معماری غربی در معماری شهرهای مملکت اسلامی استفاده کرد؟ اگر مرسوم باشند این موضوع چه حکمی دارد؟

مقام معظم رهبری: تشبّه به کفّار جایز نیست. بلی اگر سبکی در غرب هست که نماد غرب نیست، می توان آن را به کار برد؛ امّا اگر سبکی از معماری، تبدیل به نماد کفر شده باشد، استفاده از آن، در حکم ترویج فرهنگ کفر است. در لباس و غذا و ... هم همین اصل جاری است.  مثلاً کراوات، نماز فرهنگ کفر است؛ لذا استفاده از آن، در حکم ترویج فرهنگ کفر می باشد.

 

23- آیا میتوان در پارک سازی شهرهای مسلمین از مدل های خارجی پارک سازی استفاده نمود؟

مقام معظم رهبری: پارک به سبکی که امروزه در کشورمان رایج است، پدیده ای غیر اسلامی است. اسلام تأکید ویژه ی به طبیعت گردی دارد. دقّت شود! خود طبیعت نه مدل مصنوعی آن. لذا بهتر است به جای تأسیس پارکها با مخارج گزاف، طبیعت اطراف شهرها را احیاء کنند؛ و حتّی داخل شهرها ـ حدّ اقلّ شهرهای تازه تأسیس ـ طبیعت را داخل کنند. در بسیاری از شهرهای ما، رودخانه هایی جاری بوده اند که امروز خشک شده اند و برخی را هم حالت طبیعی خارج کرده اند. خدا می خواهد مردم در طبیعت، خدا را ببینند نه شهرداری را.

 

24- آیا طراحی فضاهای اجرای موسیقی در پارک ها جایز است؟

مقام معظم رهبری: اسلام به هیچ وجه موسیقی را تبلیغ نکرده است. موسیقی حرام داریم و موسیقی مباح، چیزی به نام موسیقی معنوی یا عرفانی یا مستحبّ نداریم. علّامه جعفری کتابی در باب موسیقی دارند که خواندنی است.

 

25- آیا خانم ها می توانند در پارک ها ورزش کنند ویا باید فضاهایی جداگانه برای ورزش تعبیه نمود؟ آیا مهندس معمار طراح پارک شرعا اجازه طراحی فضای ویژه بانوان را دارد ؟ اگر منجر به تقویت سلامت بانوان مسلمان شود این امر –طراجی پارک با حفظ حریمهای بصری و رفع امکان دید نامحرم چه حکمی دارد ؟

مقام معظم رهبری: اگر به نحوی باشد که خانمها در معرض دید نامحرم نباشند، و نیز در جمع خود خانمهای ورزش کننده، مراعات شئونات اسلامی بشود و اقدام به فسق و فجور نکنند، اشکالی ندارد.

 

26- آیا می توان بنایی ساخت که براماکن عالیه اسلامی چون مکه مکرمه ویا حرم ائمه اطهار(ع) اشرافیت دارد وعظمت معماری ایشان را خدشه دار می کند ؟

مقام معظم رهبری: اگر موجب هتک حرمت نباشد، بلا اشکال است.

 

27- آیا نگهداری حیواناتی چون سگ و کبوتر در خانه که باعث آلودگی می شوند جایز است؟

مقام معظم رهبری: نگهداری سگ در درون خانه، موجب سرایت نجاست و خلاف شئونات اسلامی است. و نگهداری هر حیوانی اگر موجب آزار برای دیگر افراد یا موجب به خطر افتادن بهداشت دیگران باشد، جایز نیست.

 

28- حکم بنایی که ارتفاعش باعث سایه اندازی ویا ممانعت رسیدن نور آفتاب به همسایه ویا معابر می شود چیست؟

مقام معظم رهبری: حضور ذهن ندارم، نیازمند تحقیق در منابع اسلامی است.

 

29- آیا طراحی سردر ساختمانها به نحوی که در شب پلاک آنها قابل مشاهده نباشد بلااشکال است؟

مقام معظم رهبری: اگر خلاف قانون نباشد بلا اشکال است.

 

30- آیا طراحی مغازه – با نوع حرفه ای که نیاز به توقف اتوموبیل مشتری ها دارد – در مکانهای دارای محدودیت پارک در شهر جایز است ؟

مقام معظم رهبری: جایز است، ولی مشتری ها وظیفه دارند حقوق مردم را مراعات کنند. مثلاً اگر کسی ماشینش را جلوی صافکاری بگذارد به نحوی که موجب مزاحمت برای دیگران شود، مالک ماشین گناهکار است.

 

31- آیا مهندس معمار می تواند ساختمانی با تراکم بالا- تعداد طبقات زیاد- طراحی کند که مشرف به خانه مردم باشد؟

مقام معظم رهبری: ساختن ساختمان پر تراکم، فی نفسه اشکال ندارد ولی باید مراعات حریم دیگران بشود. و اگر مهندس این حریم را در طرّاحی اش مراعات نکرده، خود ساکن خانه وظیفه دارد تدابیری بیندیشد تا آسایش مردم سلب نشود.

 

32- آیا در طراحی خانه ؛ مستحب است چینش اتاق ها به گونه ای باشد که تمام اتاق ها رو به قبله باشد؟

مقام معظم رهبری: رو به قبله بودن اتاق یعنی چه؟ یعنی درش رو به قبله باشد یا پنجره اش یا ... ؟ بلی بهتر است خانه طوری طرّاحی شود که موقع نشستن افراد رو به قبله باشند و موقع خوابیدن هم رو به قبله باشند.